انواع مدل‌های نوآوری و فرآیند تکامل آن

فرايند نوآوري تکنولوژيک، فرايند تبديل ايده جديد به کالا. (محصول، خدمت‌) و يا فرايند جديد يا کاملاً توسعه يافته است. به گفته فريمن  ، نوآوري مجموعه‌اي از عمليات فني، صنعتي و تجاري است‌. بنابراين به سادگي نمي‌توان آن را به قالب­هاي خطي ساده تعريف كرد. اما تا قبل از دهه 80 مدل­هاي ارائه شده براي فرايند نوآوري مبتني بر فرايند خطي ساده تصور مي­شدند که با تحقيقات پايه، شروع و منجر به خلق ايده و در نهايت توليدکالا يا فرايند جديد مي‌شوند‌. اما با تحقيقات وسيع­تر و بررسي موشکافانه رفتارهاي فرايند نوآوري در شرايط مختلف، پيچيدگي­هايي مشاهده شد که ديگر نمي­شد آن­ها را در يک فرايند خطي خلاصه كرد. بنابراين فرايندهاي غيرخطي مورد ارزيابي قرار گرفتند و محققان مختلفي سعي در شناخت فرايندهاي نوآوري كردند.این فرآیند‌ها در شش مرحله تکامل یافته اند که در قالب مدل‌های نوآوری ارائه می‌شوند (نیلی­آرام،1377).

جدول : توسعه مدل‌های نوآوری(پریز و لو، 2008)

1-3-2- مدل فشار علم

در طي سال­هاي 1960 – 1950 فرايند نوآوري بر اساس يک مدل خطي تعريف مي شد. در اين مدل ساده فرض مي‌شود که نوآوري با تحقيق علمي جديدي شروع مي‌شود و در مراحل بعد به توسعه محصول، توليد و بازاريابي مي­رسد و در خاتمه، کالا، خدمت يا فرايند جديد با موفقيت به فروش خواهد رسيد. بر طبق اين مدل بيان مي­شود که براي ايجاد بازار پيشرو، بايد تحقيقات علمي را بهبود و توسعه داد و تاکيد بر روي تحقيق و توسعه است و نياز بازار هم بر روي فعاليت­هاي تحقيق و توسعه تعريف شده است و ماهيتي مستقل ندارد؛ يعني رمز موفقيت نوآوري طبق اين مدل، سرمايه‌گذاري­هاي کلان در تحقيق و توسعه است‌. در اين مدل هيچ پس‌خورد بين مراحل در نظر گرفته نشده است.

2-3-2- مدل کشش بازار

از اوايل 1960، دومين مدل خطي نوآوري با توجه به ديدگاه­هاي اقتصادي شکل گرفت. در اين مدل نوآوري­ها نتيجه تقاضا و نياز بازارها بودند و تقاضاي بازار مستقيما باعث ايجاد نياز جديد توسعه تکنولوژي شرکت­ها مي­شد. در اين مدل بيشتر نوآوري­ها حاصل کار واحدهايي است که به طور مستقيم با مشتري در ارتباط‌اند، چون که اين واحدها، نياز و خواسته مشتري را بهتر مي شناسند و محل سرمايه‌گذاري­ها را بهتر تشخيص مي‌دهند. در اين مدل، بازار تعيين مي‌کند که در چه پروژه­ هاي تحقيق و توسعه سرمايه گذاري شود و تأکید بر روي بازار و نياز مشتري است.

3-3-2- مدل تعاملی

 بسياري از محققان با بررسي دو مدل خطي ساده فوق به اين نتيجه رسيدند که فرايند نوآوري را نمي­توان در قالب مدل­هاي خطي به طور شفاف بيان کرد‌. بلکه گاهي اوقات تحقيقات علمي باعث توليدات جديد در بازار مي­شود و گاهي نيز نياز بازار واحد تحقيقات را وادار به نوآوري مي‌کند. در واقع هدف مدل سوم نشان دادن توالي عمليات در نوآوري و وجود پس خورد بين واحد تحقيق و توسعه و بازار بوده است. يعني گاهي اوقات و در برخي از صنايع، تقاضاي بازار بر بخش تحقيق و توسعه فشار وارد مي‌کند تا تحقيقات علمي جديدي انجام دهد و گاهي اوقات نوآوري نتيجه فعاليت­هاي مستقل تحقيق و توسعه بوده است.

4-3-2- مدل زنجيره ارزش

شايد بهترين مدل غيرخطي که عناصر مختلف فرايند نوآوري را توضيح مي‌دهد، مدل روزنبرگ - کلاين  می باشد. اين مدل فرايند نوآوري را در چهار مرحله خلاصه کرده است.

1- شناخت پتانسيل و نياز بازار کار

2- ابداع کردن يا ايجاد طرح تحليلي براي توليد محصول جديد

3- طراحي با جزئيات، تست کردن طرحها و طراحي مجدد

4- توليد

بنابراين عمده ترين فعاليتهاي موثر بر فرايند نوآوري طبق اين مدل عبارتند از:

1- تحقيق و توسعه؛

2- تجهيز و مهندسي صنايع؛

3- راه اندازي توليد و کارهاي قبل از توليد؛

4- بازاريابي محصولات جديد؛

5- کسب تکنولوژي هاي غيرفيزيکي و فيزيکي؛

6- طراحي. (جهانگرد، 1382)

5-3-2- مدل يکپارچه و شبکه‌اي

اما مدل سوم هم جوابگوي بسياري از نوآوري­ها در سطح شرکت­ها نبود. بنابراين مدل‌هاي نسل چهارم و پنجم با فاصله زماني کوتاهي از هم شکل گرفتند که در مدل‌هاي جديد، به پس خورد در بين مراحل توجه بيشتري مبذول شده است. در نسل چهارم به توسعه موازي هر مرحله در کنار يکپارچگي­هاي افقي توجه شده است، بر روي مشتري و نياز مشتري تمرکز بيشتري وجود دارد و منابع تامين­کنندگان هم بخشي از منابع شرکت­ها در نظرگرفته شده است. در اين مدل تاکيد برروي تحقيق و توسعه وساخت و توليد است. (طراحي­هاي قابل توليد) در مدل نسل پنجم بيشتر هدف يکپارچه کردن استراتژي‌هاي توسعه در بين شرکت­هاي مختلف داخلي و خارجي شرکت­ها بوده است. به طوري که ذينفعان يک کالا يا خدمت، داراي استراتژي‌هاي نزديک به هم باشند. با استفاده از تکنيک‌هاي شرکتي جديد مثل توسعه به طور موازي به جاي توسعه متوالي به سمت شرکت­هايي با ديدگاه فرايندي‌، مي­توان به اين ديدگاه جديد نوآوري دست يافت. تاکيد اين مدل بر روي انعطاف­پذيري شرکت در برابر تغييرات و سرعت در توسعه است و تمرکز بيشتر بر روي کيفيت است تا قيمت تمام شده است.

6-3-2- مدل نوآوری باز

یکی از مدل‌های جدید برای نوآوری، مدل نوآوری باز است (بیگلردی و دورمیو ، 2012). نوآوری باز، را می‌توان، استفاده هدفمند از دانش دانست، که موجب تسریع نوآوری داخلی و گسترش بازار با استفاده از نوآوری خارجی و داخلی تعریف کرد.

در مرکز مدل نوآوری باز و مفاهیم مشابه دیگر از نوآوری، چگونگی استفاده شرکت‌ها از ایده‌ها و دانش بازیگران خارجی در فرایندهای نوآوری‌شان قرار دارد. نوآوری باز به عنوان مدلی ظاهر گردیده که در آن شرکت‌ها ایده‌ها و فناوری‌های داخلی و خارجی‌شان را تجاری‌سازی می‌کنند و از هر دو منبع داخلی و خارجی بهره می‌برند. در فرایند نوآوری باز، پروژه‌ها می‌توانند از منابع داخلی و خارجی تأمین شوند و فناوری جدید می‌تواند در مراحل مختلف وارد شود (تابیاس و همکاران،  2009).